Tình hình sản xuất và tiêu thụ
Lan một lá (Nervilia fordii) thuộc họ Lan - Orchidaceae, được dùng phổ biến trong y dược cổ truyền Trung Quốc và Việt Nam. Bộ phận dùng làm thuốc là thân cây, củ và lá. Thuốc có vị ngọt, tính bình, có những tác dụng “thanh nhiệt”, nhuận phế, giảm ho, trị đau,... Ở Việt Nam lan một lá dùng làm thuốc giải độc, nhất là ngộ độc nấm. Cây thuốc cũng được dùng để bồi bổ cơ thể, thuốc bổ và mát phổi, chữa lao, ho,… Ngoài ra, có thể dùng lá tươi giã nát để đắp lên các chỗ đau nhức hoặc mụn nhọt, các vết lở.
Việt Nam đang đẩy mạnh việc tìm hiểu, nghiên cứu và nhân giống những loài cây có nguy cơ tuyệt chủng, cây dược liệu quý hiếm. Tuy nhiên, lan một lá hiện vẫn là đối tượng khá khó cho công tác nghiên cứu bảo tồn, với phương pháp nhân giống truyền thống là gieo hạt vào mùa xuân, hoặc nhân từ cây mẹ, có hệ số nhân rất thấp do nguồn hạt thu được không nhiều. Vì vậy, việc phát triển mô hình nhân giống in vitro, ứng dụng công nghệ tế bào thực vật vào sản xuất đại trà sẽ duy trì được nguồn gen quý trong tự nhiên, góp phần phát triển bền vững nguồn dược liệu này.
Quy trình và phương pháp thực hiện
Quy trình nhân giống
Khử trùng mẫu: lựa chọn thân củ lan một lá khỏe mạnh, sạch bệnh, đang trong giai đoạn ngủ. Rửa sạch củ lan một lá dưới vòi nước nhằm loại bỏ hết đất và bụi bẩn. Tiến hành khử trùng với cồn 700 trong 30 giây, sau đó khử trùng với dung dịch HgCl2 0,1% trong 7,5 phút. Rửa lại bằng nước tiệt trùng cho đến sạch.
Cảm ứng tạo chồi hoặc thân rễ: cấy mẫu củ lan một lá đã được khử trùng qua môi trường cảm ứng tạo chồi (MS+ 1mg/l BA + 0,5 mg/l NAA) hoặc qua môi trường cảm ứng tạo thân rễ (MS + 1 mg/l BA). Nuôi cấy mẫu trong điều kiện nhiệt độ 25 ± 20C, thời gian chiếu sáng 12 giờ, cường độ chiếu sáng 2.000 lux.
Nhân nhanh cụm thân rễ: cấy chuyền mẫu thân rễ in vitro qua môi trường nhân cụm thân rễ (MS + 1mg/l BA). Nuôi cấy mẫu trong điều kiện nhiệt độ 25 ± 20C, thời gian chiếu sáng 12 giờ, cường độ chiếu sáng 2.000 lux.
Cảm ứng tạo chồi từ thân rễ: cắt các cụm thân rễ thành từng đoạn, đặt trên môi trường cảm ứng tạo chồi (MS + 0,3 mg/l BA). Nuôi cấy mẫu trong điều kiện nhiệt độ 25 ± 20C, thời gian chiếu sáng 12 giờ, cường độ chiếu sáng 2.000 lux.
Tạo cây lan một lá in vitro: nuôi các mẫu chồi cảm ứng từ thân rễ hoặc thân củ lan một lá trong điều kiện nhiệt độ 25 ± 20C, thời gian chiếu sáng 12 giờ, cường độ chiếu sáng 2.000 lux. Sau khoảng 2 tháng, cây lan có lá mở hoàn toàn.
Khử trùng là khâu quyết định trong thành công của nuôi cấy in vitro. Trong quy trình này, nồng độ và thời gian thích hợp để khử trùng củ lan một lá bằng HgCl2 là 0,1% trong thời gian 7,5 phút. Đây là kết quả cho tỷ lệ mẫu nhiễm thấp (8%) và tỷ lệ mẫu sống tương đối cao (70%).
Ưu điểm của công nghệ, hiệu quả kinh tế
Lan một lá, theo phương pháp nhân giống truyền thống, sẽ được gieo hạt (vào mùa xuân), phương pháp này hệ số nhân rất thấp do nguồn hạt thu được không nhiều; hoặc được nhân từ cây mẹ. Hiện nay, giá thành trên thị trường từ 1,5-2 triệu đồng/kg củ tươi; giá cây giống khoảng 15.000 - 20.000đ/cây.
Công nghệ nhân giống lan một lá in vitro sẽ giúp giảm giá thành cây giống, với chi phí sản xuất khoảng 1.700.000 đồng/1.000 cây giống, trong đó:
- Nguyên vật liệu sản xuất: 300.000 đồng
- Công lao động: 400.000 đồng
- Điện, nước: 1.000.000 đồng
Quy trình công nghệ sẵn sàng chuyển giao cho các doanh nghiệp hoặc cá nhân có nhu cầu ứng dụng.
Thông tin liên hệ chuyên gia, hỗ trợ
1. CN Nguyễn Văn Toàn
ĐT: 0792816981. Email: vantoanttut@gmail.com
2. ThS. Phan Thị Hồng Thủy
ĐT: 0792525584. Email: hongthuyitb@gmail.com
3. Trung tâm Ươm tạo Doanh nghiệp Nông nghiệp Công nghệ cao
Địa chỉ: Ấp 1, xã Phạm Văn Cội, huyện Củ Chi, TP.HCM. Điện thoại: 08.62646103. Fax: 08.62646104.