Tình hình sản xuất và tiêu thụ
Aquaponics là hệ thống canh tác mới, đầy tiềm năng trong tương lai ở Việt Nam và trên thế giới. Nhưng tại Việt Nam đây là một hướng còn rất mới, chỉ có một số ít đơn vị và cá nhân bắt đầu triển khai các nghiên cứu và thử nghiệm, chưa có công trình nghiên cứu hoàn chỉnh nào được công bố và triển khai ở quy mô sản xuất.
Việc ứng dụng và phát triển thành công công nghệ aquaponic quy mô hộ gia đình tại TP.HCM nhằm bổ sung nguồn thực phẩm sạch cho gia đình, phục vụ giải trí và tăng cường mảng xanh đô thị trong thời kỳ nông nghiệp công nghệ cao, nông nghiệp hữu cơ, nông nghiệp đô thị có tính bức thiết và mang ý nghĩa thực tiễn rất cao.
Quy trình và phương pháp thực hiện
Giống và thời vụ
Tại TP.HCM và các tỉnh có điều kiện thời tiết tương tự, có thể trồng quanh năm các loại rau ăn lá như: cải xanh, cải ngọt, xà lách, cải ngồng, cải thìa, cải bẹ dún, cải rổ, rau muống, bó xôi, cần tây, su hào, rau húng quế, húng lủi, nha đam...Nguồn giống sử dụng có thể mua từ các công ty cây giống như Trang Nông, GINO, Tam Nông, Đại Địa,....
Gieo hạt
Xử lý hạt giống: hạt giống trước khi gieo đem nhặt sạch những hạt bị sâu, mọt hay nhỏ nứt, vỡ. Ngâm hạt vào nước ấm (50-60oC) trong 2-3 giờ đồng hồ để diệt mầm bệnh và hạt dễ nảy mầm. Lấy hạt ra để cho ráo nước rồi đem gieo.
Gieo hạt: gieo vào cốc xơ dừa (đã qua xử lý tanin) có đường kính miệng 2,5cm, đường kính đáy 1,5cm và chiều cao 3cm. Cho xơ dừa sạch vào đến ngang miệng cốc (không nén xơ dừa quá chặt sẽ làm rễ cây kém phát triển). Xếp các cốc này vào vỉ xốp (kích thước 35x25x2cm) đã đục lỗ (đường kính lỗ 2cm, lỗ cách lỗ 4cm), mỗi cốc gieo 1-2 hạt. Xếp các vỉ cốc đã gieo lên bàn ươm, tưới đủ ẩm, che bằng lưới đen để tránh ánh sáng trực tiếp chiếu vào hạt giống. Kiểm tra tưới nước giữ ẩm hàng ngày. Sau khi hạt đã nảy mầm thì đưa ra ngoài sáng, tưới bằng nước lã trong ngày đầu tiên hạt nảy mầm.
Chăm sóc cây con: hai ngày sau nảy mầm, tưới cây hằng ngày bằng dung dịch thủy canh pha loãng với EC tăng từ 800-1200 μS/cm tùy theo tuổi cây con. Tưới cây hàng ngày vào buổi sáng và chiều đến khi cây đạt tiêu chuẩn cây con cao từ 5-8cm, có 2-4 lá thật là có thể đưa lên trồng trên hệ thống aquaponic.
Lắp đặt hệ thống aquaponic
Hệ thống aquaponic gồm: bồn rau (kích thước 1.000x800x20cm), bồn nuôi cá 500 lít (Ø108x82x77 cm), 1 thùng lắng cặn và 1 thùng vi sinh có dung tích 160lít, máy bơm công suất AP 4500 AC 220-240V/50Hz, máy thổi oxi.
Nước có chứa (thức ăn thừa và phân cá) từ bồn nuôi cá sẽ được dẫn sang bồn lắng (bằng phương pháp thổi khí), tại đây các chất lắng thô sẽ được đưa ra ngoài thông qua một phễu lắng và van xả đặt ở đáy bể. Sau đó, nước tiếp tục được đưa qua bồn vi sinh (theo phương pháp chảy tràn) có chứa các hạt vi sinh và một đĩa tạo oxy để nuôi vi sinh vật và cung cấp oxy cho cây. Vi sinh vật sẽ chuyển hóa N dưới dạng NH4+, NH3- thành đạm dưới dạng NO3-. Tiếp theo, nước định kỳ được bơm từ bồn vi sinh lên bồn trồng rau. Tại bồn trồng rau, khi nước đạt tới chiều cao mong muốn (12cm) sẽ tự động được rút xuống bồn nuôi cá nhờ bell siphon (U siphon) cho đến khi mực nước trong bồn rau ở mực nước quy định, đủ để giá thể hút và giữ ẩm cho rễ (3cm) trong quá trình bơm ngừng hoạt động (15 phút).
Sau khi đã lắp đặt xong thì cho giá thể gốm nung vào các bồn trồng cây, cài đặt các thông số cho hệ thống aquaponics (máy định giờ theo thời gian bơm - ngắt quãng là 15-15 phút, mức nước rút là 3 cm).
Hệ thống aquaponic với mô hình trồng trên bồn giá thể (media/sub strate based systems) phù hợp với qui mô nhỏ. Khi triển khai ở qui mô lớn hơn có thể sử dụng mô hình trồng trên máng (Nutritent film technique) hoặc mô hình trồng thả bè (Floating raft method).
Thả cá và trồng cây vào hệ thống
Chuẩn bị cá: cá bắt về nên thả vào trong bồn dung dịch nước muối pha loãng 0,3% trong 1-2 giờ. Sau đó, thả vào hệ thống aquaponic với mật độ cá 60 con/m3 nước (12 kg cá), ngày đầu tiên khi thả không nên cho cá ăn.
Trồng cây: cây con được trồng vào các bồn rau sao cho miệng cốc xơ dừa vừa ngang với mặt giá thể gốm nung, mật độ trồng là 100 cây/m2. Khi trồng cây nên để nước ngập ngang với mặt giá thể để việc cắm cây xuống giá thể dễ hơn và thẳng hàng hơn.
Chăm sóc
Đối với cá: Cho cá ăn ngày 4 lần bằng thức ăn chuyên dụng cho cá với các chỉ số dinh dưỡng: Protein thô 28-40 (%), giai đoạn từ cá bột đến 100 g/con cho ăn bằng thức ăn có hàm lượng protein thô 40% và lượng thức ăn 7% trọng lượng cá trong bể nuôi/ngày; giai đoạn cá từ 100-300 g/con cho ăn bằng thức ăn có hàm lượng protein thô 30% và lượng thức ăn 5% trọng lượng cá trong bể nuôi/ngày; giai đoạn cá >300 g/con cho ăn bằng thức ăn có hàm lượng protein thô 28% và lượng thức ăn 5% trọng lượng cá trong bể nuôi/ngày. Lượng thức ăn có thể tăng, giảm thông qua theo dõi lượng thức ăn thừa hàng ngày bằng cách kiểm tra thức ăn thừa trong bể nuôi 10 phút sau khi cho ăn để điều chỉnh cho phù hợp. Bảo quản thức ăn cho cá ở nơi khô ráo, thoáng mát, tránh ánh nắng trực tiếp làm giảm chất lượng thức ăn cá. Kiểm tra và xả nước bồn lọc hằng tuần để loại bỏ cặn lắng đọng lâu ngày.
Đối với rau: phun phân bón lá bổ sung theo định kỳ 5-7 ngày/lần với liều lượng 5ml/2l nước/10m2 rau. Theo dõi sinh trưởng phát triển của rau hàng ngày để kịp thời phát hiện sâu bệnh. Một số sâu hại thường gặp như: nhện đỏ, sên trần, sâu cuốn lá,… Cây trồng trên hệ thống Aquaponic thường không có bệnh hại xuất hiện.
Phòng trừ sâu bệnh áp dụng tổng hợp các biện pháp:
- Cây con sạch bệnh: trong quá trình ươm cây con, dùng giá thể sạch, xử lý hạt giống bằng nước ấm và thuốc trừ nấm. Trong vườn ươm, giữ vệ sinh và khi cần, dùng thuốc phòng trừ sâu bệnh vi sinh được phép dùng trên rau.
- Giá thể trồng: giá thể gốm nung mua của nơi có uy tín, chất lượng. Trước khi bỏ giá thể gốm nung vào bồn trồng cây nên rửa sạch với nước lã để loại bỏ bụi bẩn và các tạp chất.
- Dùng bẫy dính (keo dính trên băng màu vàng) để bẫy côn trùng
- Giữ vệ sinh thường xuyên trong quá trình trồng trọt (giữ nhà luôn sạch, thoáng, dụng cụ dùng trong nhà luôn rửa sạch, phơi khô. Phun cồn vào kéo và tay khi cắt tỉa lá).
- Phun phòng trừ sâu bệnh hại theo định kỳ hàng tuần bằng chế phẩm EMINA thảo dược hoặc một số loại thuốc có chiết xuất từ thảo mộc như dầu Lim... Nếu sâu hại xuất hiện với mật độ thấp có thể bắt bằng tay.
Thu hoạch
Các loại rau sau khi trồng được 28 ngày thì có thể thu hoạch. Dùng dao sắc cắt sát gốc. Xếp rau vào rổ sạch đem rửa, nhặt là già, bó thành từng bó nhỏ. Sau khi thu hoạch rau cần vệ sinh bồn cá và bồn rau sạch sẽ.
Hiệu quả của công nghệ
Nhìn chung, với mô hình aquaponic cho hộ gia đình, hiệu quả kinh tế chỉ là yếu tố phụ. Ưu thế chủ yếu của công nghệ là dễ triển khai, bảo đảm an toàn cho môi trường, tạo tinh thần thoải mái, thư giãn cho các thành viên gia đình sau giờ làm việc, vừa có được rau xanh, cá sạch an toàn cho sử dụng.
Thông tin liên hệ chuyên gia, hỗ trợ
TS. Ngô Thị Lam Giang, Phó Viện trưởng
Viện Sinh học Nông Nghiệp Tất Thành (Trường Đại học Nguyễn Tất Thành)
Điện thoại: 0918030955
Email: lamgiang1955@gmail.com