Sáng tạo và chuyển giao ứng dụng thành công nhờ sự hợp tác ăn ý giữa ba bên: những người sở hữu kinh nghiệm cổ truyền + các nhà nghiên cứu + các chuyên gia về thương mại đã cho ra đời nến “Fever-Tree”, một sản phẩm hữu ích cho cộng đồng, tạo việc làm và góp phần phát triển kinh tế địa phương.
Nến Fever-Tree dùng để trừ muỗi và các loại côn trùng có cánh đang hiện diện trên kệ các cửa hàng khắp Nam Phi là kết quả hợp tác giữa Hội đồng Nghiên cứu Khoa học và Công nghiệp Nam Phi (CSIR - the Council for Scientific and Industrial Research), một trong những đơn vị nghiên cứu hàng đầu ở châu Phi và Công ty TNHH Zollhaus International, cùng với những người có kinh nghiệm chữa bệnh cổ truyền ở Nam Phi.
Câu chuyện khá thú vị lại bắt nguồn từ dịch bệnh sốt rét do muỗi và những phiền toái do các loại côn trùng có cánh gây ra cho con người vào mỗi mùa hè nóng bức ở châu Phi. Để phòng trừ hiểm họa này, từ giữa thập niên 1990, các nhà nghiên cứu của CSIR làm việc với những người có kinh nghiệm chữa bệnh theo phương pháp cổ truyền để tìm hiểu về các loại thảo dược bản địa có khả năng trừ muỗi, và đã phát hiện tinh dầu của cây Lippia javanica có thể đuổi muỗi và các loại côn trùng có cánh rất tốt.
Lippia javanica thuộc họ Verbena mọc ở Nam và Đông Phi, là loại cây bản địa có tên tiếng Anh là Fever bush hay lemon bush, và nhiều tên gọi khác nhau theo tộc người như: bokhukhwane (Tswana), inzinziniba (Xhosa), umsuzwane (Zulu), kachigwere (Shona), koorsbossie (Afrikaans).
Từ rất lâu, Lippia javanica được dùng như một loại dược liệu chữa được nhiều loại bệnh như sốt, cảm lạnh, ho, đau ngực, các bệnh về da hay bị côn trùng đốt. Một số nơi ở Zimbabwe và Nam Phi còn pha chế để sử dụng trong nghi thức rửa tay sau khi khâm liệm tử thi. Lá Lippia javanica có mùi giống như chanh khi được vò, dân địa phương thường đặt lá này trong tủ hay nơi chứa các sản phẩm bằng vải, cành cây được treo ở cửa hay đốt để đuổi côn trùng.
Từ những kinh nghiệm dân gian, các chuyên gia của CSIR đã nghiên cứu sản xuất ra tinh dầu trừ muỗi và các loại côn trùng có cánh có hiệu quả cao. Cục Tiêu chuẩn Nam Phi (SABS - South African Bureau of Standards) đã sử dụng khứu giác kế (olfactometer: dụng cụ nghiên cứu phản ứng của côn trùng khi khứu giác bị kích thích) và muỗi vằn (Aedes aegypti), và chứng minh được hiệu quả trừ muỗi của tinh dầu Lippia javanica.
Nhằm bảo vệ tài sản trí tuệ không bị xâm phạm trong quá trình triển khai ứng dụng sáng chế, trước tiên, CSIR đăng ký quyền sở hữu sáng chế tại Nam Phi về cách thức trích xuất và sử dụng chất chiết từ cây Lippia javanica để trừ côn trùng, Brian Mphahlele, quản lý thương mại hóa các kết quả nghiên cứu của CSIR cho biết. Sáng chế có tên: Insect repellents (tạm dịch: Diệt côn trùng), được cấp bằng vào năm 1997, số bằng ZA 1995/05853, tác giả là Elsie Amanda Dorfling và Ilana Mouton.
Brian Mphahlele đã đàm phán hợp đồng chuyển giao cho công ty TNHH Zollhaus International được sử dụng sáng chế trên để phát triển sản phẩm có thể bán ra thị trường trong nước cũng như xuất khẩu và tin rằng: “Phát triển sản phẩm và xác định sản phẩm tiềm năng trên thị trường nằm trong tầm tay các chuyên gia của Zollhaus”.
Nến Fever-Tree trên kệ các cửa hàng khắp Nam Phi. | | 
Cây Fever bush. Ảnh: Bart Wursten. |
Dựa trên thăm dò thị trường, Zollhaus nghiên cứu sản xuất một loại nến có hương thơm để trừ muỗi và các loại côn trùng có cánh. Kết quả, nến “Fever-Tree” đã ra đời với bốn mùi hương khác nhau: va ni, dâu, nha đam và đàn hương. Nến hương nha đam và đàn hương thơm nhẹ, thích hợp dùng trong nhà; hương va ni và dâu nồng hơn thường dùng bên ngoài. Gordon Muller, chuyên gia của Zollhaus cho biết: “Chúng tôi được CSIR cấp phép để sử dụng hoạt chất từ tinh dầu Lippia javanica trong các sản phẩm của chúng tôi, đó là những sản phẩm được gia tăng chất lượng”. Muller nhấn mạnh, yếu tố để tăng chất lượng sản phẩm là: “Ngoài tác động trừ muỗi, sản phẩm hấp dẫn người tiêu dùng do mùi hương dễ chịu và thân thiện với môi trường, đồng thời chống được các loại côn trùng có cánh khác”. Nghiên cứu tạo ra các loại sản phẩm đa dạng để khách hàng lựa chọn theo sở thích và nhu cầu sử dụng. Tuy nhiên, Muller nói thêm rằng, mục tiêu của Zollhaus là chọn lựa sản phẩm có thể tạo ra cơ hội thành công cao nhất, bán được nhiều sản phẩm nhất, với các khách hàng có khả năng tài chính khác nhau; đồng thời cũng xác định ưu tiên cho sản phẩm có thể bán và mang lại lợi nhuận tốt nhất và làm cho dự án có thể tồn tại và vững bền về kinh tế. Không dừng lại, Muller còn có tham vọng lớn đối với sản phẩm Fever-Tree: “Chúng tôi hướng tới điều lớn lao hơn, đó là xuất khẩu ra thị trường toàn cầu”.
Zollhaus đăng ký sản phẩm nến trừ muỗi theo qui định để được phép bán nến ra cộng đồng, và đã thành công trong việc thương lượng bán nến Fever-Tree với giá ổn định tại hơn 200 cửa hàng ở Nam Phi.
Dự án trồng và sản xuất tinh dầu Lippia javanica được tiến hành ở Giyani, một thị trấn thuộc huyện Limpopo nằm phía Đông Bắc Nam Phi, đã tạo việc làm cho 20 lao động địa phương. Vụ mùa đầu tiên trồng trên diện tích 20 ha. Sản phẩm được sản xuất tại nhà xưởng rộng 650 m2, các thiết bị để phối chế có khả năng sản xuất 400 ngàn sản phẩm/năm, nhân công trồng hay làm việc trong xưởng đều cần có kỹ năng.
Tiền bản quyền có được từ sáng chế trên được CSIR chi trả cho African Traditional Healers Trust (tạm dịch Hiệp hội chữa bệnh cổ truyền châu Phi) theo thỏa thuận từ trước, như là cách để CSIR đền đáp cho những kiến thức đã nhận được từ kinh nghiệm truyền thống. Lần chi trả đầu tiên là 27.000 R (đơn vị tiền tệ của Nam Phi, 1 USD # 15,45 R), được thực hiện vào tháng 10/2012; lần thứ hai là 22.800 R vào tháng 01/2013. Tuy nhiên, được hưởng lợi lâu dài là cư dân Limpopo, bởi CSIR đảm bảo tiêu thụ toàn bộ tinh dầu được sản xuất ra, nhằm tạo việc làm và phát triển kinh tế giúp cải thiện đời sống cư dân địa phương. Đây cũng là nhiệm vụ của CSIR: nghiên cứu và triển khai ứng dụng khoa học và công nghệ để cải thiện đời sống của người dân Nam Phi.
PHƯƠNG LAN, STINFO số 4/2016
Tải bài này về tại đây.