Hoạt động sáng tạo trong lĩnh vực fintech phát triển mạnh mẽ đã giúp các doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo trong lĩnh vực này thu hút lượng lớn nguồn vốn đầu tư. Giai đoạn 2010-2017, tổng vốn đầu tư mạo hiểm (venture capital) rót vào các doanh nghiệp fintech trên toàn cầu lên đến 97,7 tỉ USD. Thu hút phần lớn nguồn vốn này là các doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo ở Mỹ, Trung Quốc và Ấn Độ. Năm 2017 vốn đầu tư mạo hiểm vào fintech tăng cao, đạt 27,4 tỉ USD, với 2.694 thương vụ trên toàn cầu, tập trung vào các lĩnh vực cho vay (30%), thanh toán (30%) và bảo hiểm (12%) (BĐ1).
BĐ1: Phát triển đầu tư vào fintech trên thế giới
Giá trị đầu tư (Triệu USD) Số thương vụ
.jpg)
Nguồn: Global Venture Capital Investment in Fintech Industry Set Record in 2017, Accenture.com
Relecura, công ty cung cấp các dịch vụ và nền tảng để tra cứu/phân tích thông tin sáng chế, đã có báo cáo phân tích xu hướng phát triển công nghệ và thị trường fintech qua thông tin sáng chế. Theo đó, giai đoạn 1995-2015 có đến 79.798 sáng chế đăng ký liên quan đến fintech, số lượng sáng chế có xu hướng tăng vọt kể từ năm 1999 đến nay (BĐ2).
BĐ2: Phát triển sáng chế liên quan đến fintech theo lĩnh vực ứng dụng
Số lượng sáng chế
Năm
Nguồn: Relecura, FinTech – An IP Perspective 2015.
Những lĩnh vực tài chính được đề cập trong báo cáo phân tích của Relecura bao gồm: thanh toán, ngân hàng, quản lý tài sản, thị trường vốn, bảo hiểm và cho vay. Các sáng chế ứng dụng trong thanh toán chiếm hơn 60% lượng sáng chế. VISA là đơn vị chiếm giữ phần lớn sáng chế trong lĩnh vực thanh toán, Oki dẫn đầu trong lĩnh vực ngân hàng, Chicago Mercantile Exchange trong lĩnh vực quản lý tài sản và thị trường vốn, Hartford trong bảo hiểm và Shinhan Bank trong lĩnh vực cho vay (Bảng 1).
Bảng 1: Số lượng sáng chế liên quan đến fintech theo lĩnh vực ứng dụng, từ 1995-2015
|
STT
|
Lĩnh vực ứng dụng
|
Số lượng sáng chế
|
Đơn vị sở hữu nhiều sáng chế
|
|
1
|
Thanh toán
|
50.446
|
Visa, Hitachi, Mastercard, Ebay, Oki Bank of America
|
|
2
|
Ngân hàng
|
21.571
|
Oki, Hitachi, Shinhan Bank, Bank of America, Bizmodeline, Fujitsu
|
|
3
|
Quản lý tài sản
|
12.011
|
Chicago Mercantile Exchange, Shinhan Bank, JPMorgan, Goldman Sachs, Bank of America
|
|
4
|
Thị trường vốn
|
9.489
|
Chicago Mercantile Exchange, Hitachi, Daiwa Securities, Goldman Sachs, JPMorgan
|
|
5
|
Bảo hiểm
|
6.652
|
The Hartford, USAA, Hitachi, Accenture, Goldman Sachs
|
|
6
|
Cho vay
|
6.592
|
Shinhan Bank, Bizmodeline, Bank of America, JPMorgan Chase, Fannie Mae
|
Nguồn: Relecura, FinTech – An IP Perspective 2015.
Lĩnh vực công nghệ ứng dụng trong fintech có nhiều sáng chế là dữ liệu và phân tích dữ liệu, internet kết nối vạn vật và nền tảng di động (Bảng 2). Chi tiết số lượng sáng chế theo công nghệ ứng dụng vào các lĩnh vực tài chính được mô tả trong bảng 3.
Bảng 2: Số lượng sáng chế liên quan đến fintech theo lĩnh vực công nghệ, từ 1995-2015
|
STT
|
Công nghệ
|
Số lượng sáng chế
|
Đơn vị sở hữu nhiều sáng chế
|
|
1
|
Dữ liệu và phân tích dữ liệu (Data and analytics)
|
29.955
|
Hitachi, Oki, Shinhan Bank, Toshiba, Sony, Bizmodeline, Fujitsu, NTT, NEC, Visa
|
|
2
|
Internet kết nối vạn vật (IoT- Internet of Things)
|
29.946
|
Hitachi, Visa, Sony, MasterCasd, NTT, NEC, Paypal Inc., Bank of America, Shinhan Bank, IBM
|
|
3
|
Nền tảng di động (Mobile platform)
|
19.412
|
Visa, Bizmodeline, MasterCard, Bank of America, Paypal Inc., Qualcomm, First Data, Diebold, Shinhan Bank, Nokia
|
|
4
|
Bảo mật (Security)
|
11.674
|
Visa, Hitachi, Bank of America, IBM, Oki, First Data, MasterCasd, Toshiba, Microsoft, NTT
|
|
5
|
Điện toán đám mây (Cloud computing)
|
7.230
|
IBM, Visa, Diebold, American Express, Microsoft, MasterCard, Bizmodeline, Accenture, III Holding 1 LLC, Intuit
|
|
6
|
Tiền mã hóa (Cryptocurrency)
|
714
|
Visa, Bank of America, MasterCard, Paypal Inc., Obopay Inc., Elwha LLC, Konami, Qualcomm, Apple, Searete
|
Nguồn: Relecura, FinTech – An IP Perspective 2015.
Bảng 3: Số lượng sáng chế theo công nghệ ứng dụng vào các lĩnh vực tài chính, từ 1995-2015
|
|
Thanh toán
|
Ngân hàng
|
Quản lý tài sản
|
Thị trường vốn
|
Bảo hiểm
|
Cho vay
|
|
Dữ liệu và phân tích dữ liệu
|
18.447
|
8.736
|
4.154
|
3.278
|
2.679
|
2.353
|
|
Internet kết nối vạn vật
|
21.994
|
6.738
|
2.708
|
2.856
|
1.443
|
1.957
|
|
Nền tảng di động
|
16.426
|
3.229
|
827
|
567
|
609
|
763
|
|
Bảo mật
|
8.540
|
2.602
|
1.330
|
1.424
|
639
|
790
|
|
Điện toán đám mây
|
4.585
|
1.365
|
984
|
612
|
556
|
516
|
|
Tiền mã hóa
|
597
|
113
|
57
|
28
|
15
|
58
|
Nguồn: Relecura, FinTech – An IP Perspective 2015.
Gần 40% sáng chế liên quan đến fintech được nộp đơn bảo hộ ở Mỹ, kế đến là Nhật và Hàn Quốc (BĐ3), cho thấy sự sôi động của thị trường tài chính Mỹ, nơi thu hút nhiều nhà đầu tư vào fintech.
BĐ3: Số lượng sáng chế liên quan đến fintech đăng ký tại các nước, từ 1995-2015
Ghi chú: US: Mỹ, JP: Nhật, WO: Tổ chức Sở hữu trí tuệ thế giới, KR: Hàn Quốc, CN: Trung Quốc, EP: Cơ quan Sáng chế châu Âu, CA: Canada, AU: Úc, DE: Đức, GB: Anh, TW: Đài Loan, IN: Ấn Độ, MX: Mexico, RU: Liên bang Nga, FR: Pháp, NZ: New Zealand, ES: Tây Ban Nha, BR: Brazil, SG: Singapore, AT: Áo.
Nguồn: Relecura, FinTech – An IP Perspective 2015.
Sở hữu các sáng chế liên quan đến fintech là đa dạng các đơn vị, hoạt động trong nhiều lĩnh vực khác nhau. Ngoài các doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo, nhiều ngân hàng, công ty dịch vụ tài chính, doanh nghiệp công nghệ thông tin cũng tự phát triển ý tưởng fintech và đăng ký sở hữu sáng chế. Dẫn đầu sở hữu sáng chế liên quan đến fintech là Visa, Bank of America, Hitachi, Shinhan Bank và Bizmodeline (BĐ4).
BĐ4: Các đơn vị sở hữu nhiều sáng chế liên quan đến fintech, từ 1995-2015
Nguồn: Relecura, FinTech – An IP Perspective 2015.
Từ năm 2007, cùng với việc tăng mạnh lượng đăng ký bảo hộ sáng chế liên quan đến fintech, hoạt động mua bán sáng chế trong lĩnh vực này cũng trở nên sôi động trên toàn cầu (BĐ5).
BĐ5: Phát triển các giao dịch thương mại sáng chế liên quan đến fintech trên toàn cầu
Số lượng giao dịch
Nguồn: Relecura, FinTech – An IP Perspective 2015.
Những đơn vị mạnh tay mua sáng chế là III Holdings 1 LLC, EBay, Western Union, JPMorgan, Google và Inventor Holdings (BĐ6); Các đơn vị bán nhiều sáng chế liên quan đến fintech là American Express, IBM, Walker Digital, First Data, Bank One và US Bank (BĐ7).
BĐ6: Các đơn vị dẫn đầu về mua các sáng chế liên quan đến fintech, từ 1995-2015
Số lượng sáng chế
Nguồn: Relecura, FinTech – An IP Perspective 2015.
BĐ7: Các đơn vị dẫn đầu về bán các sáng chế liên quan đến fintech, từ 1995-2015
Số lượng sáng chế
Nguồn: Relecura, FinTech – An IP Perspective 2015.
Đáng lưu ý là American Express là đơn vị hiện diện cả trong top đầu các đơn vị mua lẫn bán sáng chế. Doanh nghiệp này tập trung mua các sáng chế từ Serve Virtual Enterprises và bán cho nhiều đơn vị khác nhau như III Holdings1 LLC, Xatra Fund và Propulsion Remote Holdings LLC (Bảng 4).
Bảng 4: Các giao dịch mua bán sáng chế liên quan đến Fintech, từ 1995-2015
|
Bên mua
|
Bên bán
|
Số lượng sáng chế
|
|
III Holdings 1, LLC
|
American Express
|
378
|
|
eBay
|
IBM
|
128
|
|
Walker Digital
|
34
|
|
Others
|
39
|
|
Western Union
|
First Data
|
154
|
|
JPMorgan Chase
|
Bank One
|
113
|
|
Google
|
IBM
|
14
|
|
Motorola Mobility
|
28
|
|
Inventor Holdings, LLC
|
Walker Digital
|
79
|
|
Toshiba
|
IBM
|
72
|
|
Bank of America
|
Merrill Lynch & Co INC
|
42
|
|
Xatra Fund MX, LLC
|
American Express
|
69
|
|
Barclays
|
Lehman Brothers INC
|
49
|
|
IGT
|
Walker Digital
|
55
|
|
Lead Core Fund, LLC
|
American Express
|
56
|
|
HP
|
Electronic Data Systems
|
32
|
|
Syncada LLC
|
US Bank
|
50
|
|
Wells Fargo
|
Wachovia
|
40
|
|
American Express
|
Serve Virtual Enterprises
|
31
|
|
Nant Holdings IP, LLC
|
Evryx Acquisition, LLC
|
40
|
|
Propulsion Remote Holdings, LLC
|
American Express
|
23
|
|
Teradata US INC
|
NCR
|
30
|
Nguồn: Relecura, FinTech – An IP Perspective 2015.
Tại Việt Nam, các doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo đã có những bước tiến trong việc thu hút vốn đầu tư, trong đó lĩnh vực fintech ở vị trí dẫn đầu, giai đoạn 2016-2017 lĩnh vực này thu hút 129,1 triệu USD (BĐ8).
BĐ8: Các lĩnh vực khởi nghiệp sáng tạo dẫn đầu thu hút đầu tư ở Việt Nam
Nguồn: “2016 Startup Deal Vietnam”, Topica Founder Institute, 3/2017
Dù thu hút được nhiều vốn đầu tư, nhưng fintech còn khá mới mẻ ở Việt Nam: hiện có 48 công ty hoạt động trong lĩnh vực này, phần lớn tập trung vào mảng thanh toán. Các doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo cung cấp cho người tiêu dùng công cụ thanh toán trực tuyến chiếm đa số (Bảng 5).
Bảng 5: Các công ty hoạt động trong lĩnh vực fintech tại Việt Nam
| STT |
Lĩnh vực hoạt động |
Công ty |
Số
công ty
|
Tỷ lệ (%) |
|
1
|
Thanh toán (di động)
|
2C2P, VTPay, OnePay, VTCPay, BankPlus,VinaPay, VNPay, Senpay, NganLuong, ZingPay, BaoKim, 123Pay, WebMoney, Cyberpay, 1Pay, SohaPay, Moca, Vimo, Payoo, OnOnPay, Momo, FPT
|
22
|
48
|
|
2
|
Gọi vốn (Crowdfunding)
|
FundStart, Comicola, Betado, Firststep
|
4
|
8
|
|
3
|
Blockchain
|
Bitcoin Vietnam, VBTC Bitcoin, Copyrobo, Cardano Labo
|
4
|
8
|
|
4
|
Quản lý tài chính cá nhân
|
Mobivi, Money Lover, Timo, kiu
|
4
|
8
|
|
5
|
Chuyển tiền
|
Matchmove, Cash2vn, Nodestr, Remittance Hub
|
4
|
8
|
|
6
|
Cho vay
|
Loanvi, Tima, TrustCircle
|
3
|
6
|
|
7
|
Quản lý POS
|
Hottab, SoftPay, ibox
|
3
|
6
|
|
8
|
Quản lý dữ liệu
|
CircleBii, TrustingSocial
|
2
|
4
|
|
9
|
So sánh thông tin
|
BankGo, gobear
|
2
|
4
|
|
Tổng cộng
|
|
48
|
100
|
Nguồn: Hà Văn Dương, Hà Phạm Diễm Trang, Nguyễn Hoàng Mỹ Lệ, FINTECH: Hệ sinh thái ở các nước và vận dụng tại Việt Nam; Fintech News (2017), Fintech in Vietnam Update and new Infographic 2017.
Tính đến 16/3/2018, Ngân hàng nhà nước đã cấp phép cho 27 tổ chức cung ứng dịch vụ trung gian thanh toán, trong đó có nhiều công ty cung ứng dịch vụ ví điện tử (Bảng 6).
Bảng 6: Danh sách các tổ chức không phải là ngân hàng được Ngân hàng nhà nước cấp giấy phép hoạt động cung ứng dịch vụ trung gian thanh toán
|
TT
|
Tên Công ty
|
|
1
|
Công ty Cổ phần Thanh toán Quốc gia Việt Nam (NAPAS)
|
|
2
|
Công ty Cổ phần Giải pháp thanh toán Việt Nam (VNPAY)
|
|
3
|
Công ty Cổ phần Dịch vụ di động trực tuyến (M_SERVICE)
|
|
4
|
Công ty Cổ phần Dịch vụ trực tuyến Việt Úc (BANKPAY)
|
|
5
|
Công ty Cổ phần Dịch vụ thương mại Việt Nam Trực tuyến (Vietnam Online)
|
|
6
|
Công ty Cổ phần Dịch vụ trực tuyến Cộng đồng Việt (VIET UNION)
|
|
7
|
Công ty Cổ phần Phát triển thể thao điện tử Việt Nam (VIETNAM ESPORTS)
|
|
8
|
Công ty Cổ phần Giải pháp thanh toán điện lực và viễn Thông (ECPay)
|
|
9
|
Công ty TNHH ZION (ZION)
|
|
10
|
Công ty Cổ phần Thanh toán điện tử VNPT (VNPT EPAY)
|
|
11
|
Công ty Cổ phần Hỗ trợ dịch vụ thanh toán Việt Phú (MobiVi)
|
|
12
|
Công ty Cổ phần Thương mại điện tử Bảo Kim (BAOKIM)
|
|
13
|
Công ty Cổ phần Công nghệ Vi mô (VIMO)
|
|
14
|
Tổng công ty Truyền thông đa phương tiện – Công ty TNHH 1TV (VTC)
|
|
15
|
Công ty Cổ phần Công nghệ và Dịch vụ MoCa (MOCA)
|
|
16
|
Công ty TNHH Ví FPT (FPT)
|
|
17
|
Công ty Cổ phần Dịch vụ thương mại và công nghệ M-PAY (M-PAY)
|
|
18
|
Công ty Cổ phần Thương mại và dịch vụ trực tuyến ONEPAY(ONEPAY)
|
|
19
|
Công ty TNHH Dịch vụ thanh toán WEPAY (WEPAY)
|
|
20
|
Công ty Cổ phần Ngân lượng (NGANLUONG)
|
|
21
|
Công ty TNHH Đầu tư và Phát triển an ninh công nghệ cao (AN CNC)
|
|
22
|
Công ty Cổ phần 1Pay (1PAY)
|
|
23
|
Tổng Công ty Truyền thông (VNPT – Media)
|
|
24
|
Công ty Cổ phần People Care (PEOPLE CARE)
|
|
25
|
Tập đoàn Viễn thông Quân đội (VIETTEL)
|
|
26
|
Công ty TNHH Đầu tư phát triển và Chuyển giao công nghệ Vina (VINATTI)
|
|
27
|
Công ty TNHH Dịch vụ Nền di động Việt Nam (VIMASS)
|
Nguồn: https://www.sbv.gov.vn
Anh Trung (CESTI)